Aandachtsgebieden in de derde levensfase.
Om preventief aan de slag te gaan met het probleem van vergrijzing is een handelingsperspectief voor jonge ouderen van groot belang. Wat kunnen ze doen en hoe kunnen ze concreet bijdragen? JongeOuderen.nl maakt daarbij gebruik van negen aandachtsgebieden, voortgekomen uit een dialoog met jonge ouderen over kwaliteit van leven, life-events en pro-activiteit.
Handelingsperspectief
Help!… Zo gaat het niet langer! ….. Doe iets, nu het nog kan! ….
Het is geen goed idee om mensen de stuipen op het lijf jagen, zonder dat duidelijk is wat ze kunnen doen. De boodschap dat de wereld naar de Filistijnen, de gallemiezen of gewoon naar de knoppen gaat, heeft niet zo veel zin, als de mensen vervolgens als verschrikte konijnen thuis op de bank zitten. Er zit voor de meesten immers niet veel anders op dan de schouders ophalen en over te gaan tot de orde van de dag. Er is dan geen duidelijk handelingsperspectief.
Derde levensfase
Het is een term die veel in de bestuurlijke wereld wordt gebruikt. Als de burger in beweging moet worden gebracht, dan moet hem/haar een handelingsperspectief worden geboden. Dat was ook de conclusie van mevrouw Bussemaker in het rapport van de RVS over de derde levensfase.
Een citaat:
“Wanneer het handelingsperspectief in de derde levensfase wordt verruimd, heeft iedereen daar baat bij. En daarmee de samenleving als geheel…… Door bijtijds op zoek te gaan naar activiteiten en arrangementen die aansluiten bij de eigen wensen, talenten en behoeften, vergroten mensen hun eigen handelingsperspectief. Bovendien helpt een tijdige voorbereiding om de scheidslijn te verkleinen tussen een vitaal en onafhankelijk bestaan en de tijd waarin afhankelijkheid en kwetsbaarheid toenemen.”
Preventie
Dat is mooi verwoord. Concreet vertaald naar het terrein van preventie bij ouderen: hoe kun je mensen een handelingsperspectief geven?
Precies die vraag lag bij ons op tafel toen wij in 2014, met ondersteuning van de Brabantse Provincie, een curriculum gingen maken voor de post-initiële opleiding ThuisWoonCoach, later de JongeOuderenCoach. Ook wij zochten destijds naar handelingsperspectieven: waar kunnen de vitale jonge ouderen actief in zijn zodat zij zich beter voor bereiden op later en daar tegelijkertijd plezier aan kunnen beleven? Als die onderwerpen bekend waren, dan zouden we daar vervolgens de coaching op kunnen richten.
Kwaliteit van leven
In samenwerking met een grote groep jonge ouderen hebben we destijds deze vraag beantwoord. De start van dat zoekproces was uiteraard de doelstelling van het hele project, namelijk: het zo lang als mogelijk behouden van de kwaliteit van leven bij het ouder worden.
Als het gaat over de kwaliteit van leven, dan kom je al snel uit bij het werk van Schalock. De oorsprong is het ‘Handbook on Quality of Life for Human Service Practitioners’ geschreven in 2002 door Schalock, Verdugo en Braddock. Dit boek is een weerslag van een uitgebreid literatuuronderzoek van 1985-2000 over de onderwerpen die de kwaliteit van leven kunnen bepalen.
Domeinen
Uit al deze studies zijn uiteindelijk Factoren, Domeinen en Indicatoren benoemd, met als kernbegrippen de zogenaamde domeinen van Schalock: (Bron: Kwaliteit van bestaan-Elisa Vandenbruwaene, Universiteit van Gent)
Factor |
Domein |
Voorbeeld Indicatoren |
| Onafhankelijkheid | Persoonlijke ontwikkeling | Onderwijsniveau, persoonlijke vaardigheden, adaptief gedrag |
| Zelfbepaling | Keuzes/beslissingen, zelfstandigheid, persoonlijke controle, persoonlijke doelen | |
| Sociale Participatie | Persoonlijke relaties | Sociale netwerken, vriendschappen, sociale activiteiten, interacties, relaties |
| Sociale inclusie | Integratie/ participatie in de maatschappij, rol in de maatschappij, ondersteuning | |
| Rechten | Mensenrechten (respect, waardigheid, gelijkheid); Juridisch (toegang tot juridische hulp, eerlijke procesgang) | |
| Welbevinden | Emotioneel welbevinden | Veiligheid, positieve verwachtingen, tevredenheid, zelfbeeld, gebrek aan stress |
| Fysiek welbevinden | Gezondheids- en voedingstoestand, recreatie, vrije tijd | |
| Materieel welbevinden |
Financiën, werk, woning, bezittingen
|
Deze domeinen worden veelvuldig toegepast in het sociale domein. Bijvoorbeeld voor een scan om de bijdrage van de zorg in de kwaliteit van leven te meten of om behoeftes in kaart te brengen bij mensen met een verstandelijke beperking. Maar de domeinen zijn universeel en breed toepasbaar.
Life-events
Met de domeinen van de kwaliteit van leven hadden we eigenlijk alleen nog maar de doelen nader bepaald, maar daarmee is er nog geen handelingsperspectief. De volgende stap was om deze domeinen te verbinden aan het proces van ouder worden. We hebben dat destijds gedaan door deze domeinen te koppelen aan de belangrijke life-events die in dat proces plaatsvinden en de gevolgen daarvan. Denk bijvoorbeeld aan de het stoppen met werken dat een grote verandering teweegbrengt in de identiteit van mensen, maar ook in de financiële situatie en in het sociale netwerk. Een dergelijk life-event raakt dus verschillende domeinen. Andere belangrijke life-events zijn: het verlies van naasten, het verlies van de partner, de veranderende rol ten opzichte van de kinderen, het verlies van mentale en fysieke vermogens, het krijgen van kleinkinderen.
Pro-activiteit
Op de kruising van de domeinen van Schalock en de life-events, hebben we vervolgens de vraag gesteld of daar een vorm van pro-activiteit mogelijk is, want pas dan is er sprake van een handelingsperspectief. Volgens deze route zijn, in een voortdurende dialoog met de aangesloten groep jonge ouderen, uiteindelijk 9 aandachtgebieden benoemd. Bijvoorbeeld: het hiervoor genoemde life-event ‘stoppen met werken’ heeft zijn weerslag op onder andere het domein: materieel welbevinden. Daarin acteren betekent: aandacht te besteden aan de financiële consequenties. Je te laten voorlichten kan een actie zijn, zorgen dat je zaken goed draagt, een levenstestament regelen, zorgen voor een vertrouwenspersoon etc. Financiën is op die wijze een aandachtsgebied geworden in het proces van ouder worden.
Negen aandachtsgebieden.
Volgens deze werkwijze zijn uiteindelijk negen aandachtsgebieden benoemd waar jonge ouderen op kunnen acteren en waarin dus een handelingsperspectief aanwezig is waarmee kan worden gewerkt aan het behoud van de kwaliteit van leven. Door deze werkwijze zijn thema’s die veel worden gehoord in het kader van ouder worden anders benaderd. Bijvoorbeeld gezondheid. Gezondheid is geen handelingsperspectief, maar veel meer een resultaat van het lot en van keuzes die men maakt in de leefstijl. Voeding en leefstijl is wel een aandachtsgebied waar men concreet in kan acteren. Een ander voorbeeld is ‘zingeving’. Ook dit is uiteindelijk geen aandachtsgebied geworden, omdat het veel meer een resultaat is van het acteren op andere aandachtsgebieden, zoals participatie of uitdaging.
Hieronder zijn de negen aandachtsgebieden, zoals die uiteindelijk zijn benoemd, weergegeven. Zij zijn te beschouwen als energiebron die de beleving van het proces van ouder worden positief kan beïnvloeden. Door te acteren op deze gebieden wordt namelijk direct gewerkt aan de kwaliteit van leven en wordt het gevoel van zelfregie versterkt.
Op een andere laats op de website: Meer info, zijn de negen aandachtsgebieden kort beschreven. In een volgend blog meer hierover.
