Wijdverspreid

Vooroordelen, stereotypering en discriminatie op grond van leeftijd die voort komt uit de veronderstelling dat alle leden van een groep hetzelfde zijn. Net zoals racisme en seksisme dient ageisme het doel om ongelijkheden tussen groepen in stand houden en te legitimeren. Hoewel er ook culturen zijn die heel positief omgaan met ouderdom, is ageisme volgens de WHO mogelijk meer verspreid dan sexisme of racisme.

Er is een groot verschil met de andere genoemde -ismen: als binnen een cultuur ageisme heeft postgevat, dan treft dat alle mensen in deze cultuur, immers iedereen wordt een keer oud. Een ander bijzonder kenmerk is dat de negatieve beeldvorming van ouderen ook zijn weerslag heeft op het ouder worden zelf. Mensen met een negatief beeld over ouder worden, leven namelijk gemiddeld 7,5 jaar korter, alhoewel hier volgens ons moet worden opgemerkt dat het oorzakelijke verband in deze onderzoeken heel lastig precies is te duiden.

Wij ook

Zwinnen geeft voorbeelden van ageisme uit onze cultuur, op de werkvloer, in media en film. Ook onze moderne westerse samenleving ontkomt er niet aan. Ze roept dan ook terecht op om ons beeld van ouder worden aan te passen en de verscheidenheid van dat proces te erkennen om zo ruimte te maken voor een andere beleving. Een beleving die weergaloos wordt beschreven door Ashton Applewhite, in haar Ted-talk: Let’s stop ageism. (te zien in het stuk van Zwinnen of op Youtube.

Emancipatie

Wij denken dat het verder gaat dan ons beeld aanpassen en anders denken. Uiteraard is dat belangrijk en zoals de WHO ook aangeeft in haar strijdplan: meer begrip over alle generaties heen voor het proces van ouder worden, meer bereidheid om het serieus aan te pakken, meer campagne over de problematiek. Allemaal heel hard nodig om ageisme te stoppen. Misschien vraagt het ook nog wel een veel actiever proces van emancipatie. Zeker de jonge ouderen kunnen deze uitdaging aannemen, met als opbrengst maatschappelijke en persoonlijke winst.

Simone de Beauvoir

Simone de Beauvoir beschrijft in haar klassieker ‘Ouderdom’ hoe de positie van ouderen in een samenleving wordt bepaald. (Zie ook ons boekwerkje: ‘Wie prettig oud wil worden, begint op tijd!). In primitieve stammen werden oudere groepsleden verstoten, omdat ze geen bijdrage meer leverden. Wanneer de samenleving ingewikkelder wordt, zijn ouderen van betekenis in opvoeding en kennisoverdracht. Wanneer eigendom zijn intrede doet, wordt de positie ook weer anders. Ook de persoonlijke relatie tussen ouder en kind speelt natuurlijk mee alsook het besef dat als je zelf goed voor je ouders zorgt, er later ook goed voor jou zal worden gezorgd. Boven al deze aspecten hangt als overkoepelende factor: de druk die een samenleving ondervindt om te overleven.

Uitkomst

De positie van ouderen in een samenleving is dan ook de uitkomst van een ingewikkelde wisselwerking van kosten, baten, nut, noodzaak, eigendom, ethische en culturele overwegingen in een bepaalde setting. Ook in onze moderne samenleving spelen deze mechanismen, zij het goed gecamoufleerd, een rol. Bij een pandemie komen deze mechanismen even aan de oppervlakte en wordt zelfs openlijk over ‘dor hout’ gesproken. In een financiële crisis durven mensen AOW en pensioenen ter discussie te stellen. In een vergrijzende samenleving wordt simpelweg de vraag gesteld of de jongeren niet een extra stem zouden moeten krijgen in de politieke verkiezingen, het is per slot van rekening hun toekomst. Moeten we het leven van zieke ouderen eigenlijk wel onbeperkt verlengen zonder naar de kosten te kijken? Een vraag die in onze moderne samenleving als reëel wordt beschouwd. En is de rol van de ouderen in de overdracht van kennis niet aan het verminderen met alle moderne technologie en kunstmatige intelligentie in het verschiet? Is het belang dat jongeren aan eigendom geven niet aan het vervagen, ze leasen toch gewoon een huis en een auto. Het zijn allemaal factoren die meespelen in de positie van ouderen en het zijn tevens ontwikkelingen die aangeven dat er iets aan het verschuiven is. Het zijn ingewikkelde onderliggende processen die ook aan het thema ‘ageisme’ raken.

Zelf aan zet.

In dit ingewikkelde maatschappelijke schaakspel zijn echter de ouderen zo nu en dan ook zelf aan zet. Als zij laten zien dat zij van waarde zijn, kunnen zij daarmee ook hun maatschappelijke positie bestendigen of versterken. Met name de mensen in de derde levensfase zouden deze uitdaging aan kunnen gaan. Zij kunnen namelijk zelf een antwoord vormen op de vergrijzing door zich beter voor te bereiden op later en door hun potentieel aan te bieden in maatschappelijke vraagstukken en vernieuwing. Ze hebben immers tegenwoordig een serieuze levensfase van meer dan 20 jaar. In de nieuwe overheidsplannen en beleidsnotities worden deze ideeën ook steeds vaker en steeds concreter naar voren gebracht en aanbevolen als een belangrijk aspect van beleid. Zie het rapport van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving over de derde levensfase of de Dialoognota Ouder worden 2020-2040.

En toch….

Aan de slag dus, jonge ouderen, de emancipatie van de vrouw en de seksueel andersgeaarden is al aardig op stoom, nu de ouderen nog! Toch rest er nog een belangrijke vraag. Het is namelijk zo dat deze gedachte misschien de laatste tijd wel wat vaker te horen is, maar het is geen nieuw idee op zich zelf. De derde levensfase is al in 1992 benoemd door Peter Laslett in: A fresh map of life: Emergence of the third age. Hij noemde het de kroon op het leven met een nieuwe fase van zelfontplooiing als ultieme kans. In 2005, bij zijn afscheid sprak Prof. Knipscheer (Sociale Gerontologie VU) over de tweede adolescentie en zag vooral in het bevolken van de ouderenzorg een mooie kans voor de jonge ouderen. Het ministerie van SZW schrijft in 2002 in ‘Verkenning levensloop’ over ‘ondernemend ouder worden’. Waar gaat het dan mis als in 2021 ageisme en de positie van ouderen nog steeds ook in ons land als een groeiend probleem wordt gezien? Waarom zal het plan van de WHO om ‘nieuw begrip van ouder worden door alle generaties’ en de oproep van Sarai Zwinnen om anders te denken nu wel gaan werken?

Andere focus?

Misschien heeft zo’n proces van emancipatie wel gewoon veel tijd nodig. Misschien zijn er meerdere aanzetten nodig om een en ander in beweging te krijgen. Misschien is er in de afgelopen jaren te veel de focus gelegd op de vierde levensfase? Is er te vaak een link gelegd met zorg of ouderenzorg? Misschien is de groep van jonge ouderen, die actief kan werken aan een andere kijk op ouder worden, gewoon  gemist? Het is ook de makkelijkste doelgroep niet en…. ze hebben geen probleem, dus  waarom zouden ze betrokken worden? Willen ze dat wel, moeten we ze niet gewoon met rust laten? Misschien is er gewerkt vanuit een verkeerd maatschappelijk opdrachtgeverschap, namelijk dat van zorg en welzijn, dat zich in principe richt op problemen?

Naast het noodzakelijke ‘anders denken’ en de communicatiecampagne is er in onze opinie ook een directe benadering van de nog actieve oudere nodig. Een vorm van emancipatie van onderuit of beter van binnenuit. Om ze te prikkelen, om ze goed en stelselmatig te informeren en inspireren, zelfs te coachen om aan de slag te gaan. Een lokale aanpak, dicht op de huid, in wijken en buurten, in eerste instantie in een kleine setting, om van te leren en om de effecten te kunnen meten. Het negatieve imago van ‘DE OUDERE’ krijgt zo een positieve boost waar ook de kwetsbare en afhankelijke ouderen van kunnen profiteren. Soms direct, omdat ze door de jonge ouderen worden geholpen, soms indirect, omdat ze,  voor dat ze kwetsbaar werden, zelf ook actief zijn geweest.

Resumé

Lets stop ageisme.. op alle mogelijke manieren!  Anders denken, meer campagne en aandacht, maar zeker ook door de mensen in de derde levensfase te prikkelen om zelf een antwoord te geven op de vergrijzing en zo hun maatschappelijk positie te bevechten en een positief imago te geven!

JongeOuderen 2021