Nemen we eenzaamheid bij ouderen wel serieus?
Interessant afscheidsartikel van hoogleraar Theo van Tilburg (VU) in de Volkskrant, 30 juli j.l. Hij had goed nieuws: het lijkt dat het percentage eenzamen in de groep van 68-79 jarigen is gezakt van 35% (1996) tot 28% (2016). Effe geleden en nog voor corona, maar toch wel goed nieuws! Het slechte nieuws: de veel gepleegde lokale interventies worden bijna niet geëvalueerd en als het wel gebeurt blijken ze nauwelijks effect te hebben op het gevoel van eenzaamheid. Dat roept de vraag op of we het probleem wel serieus nemen? En hoe zit het met preventie?
https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/2020-02/wat-werkt-eenzaamheid-dossier-2020.pdf
Afscheid
Hoogleraar Theo van Tilburg neemt afscheid van zijn levenslange studie naar eenzaamheid bij ouderen. Hij laat ons nu eenzaam achter in het bijna ondoordringbare woud van definities en cijfers. In elk artikel over eenzaamheid bij ouderen wordt wel een studie van hem geciteerd of worden zijn interpretaties van langdurige onderzoeken met relevante data genoemd.
Definitie
In het mooie en onderhoudende boek “Zicht op eenzaamheid”, van onder ander van Theo van Tilburg zelf, wordt eenzaamheid als volgt gedefinieerd: het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen.
Ingewikkeld
Deze definitie laat in zichzelf zien hoe ingewikkeld het thema is. Het staat in verhouding tot het basisidee dat de meeste mensen hebben bij het begrip als de Vaalserberg tot de Mount Everest. Het boerenverstand zegt zoiets als: als je veel alleen bent, ben je eenzaam. Maar je bent niet eenzaam, je voelt je zo. En wanneer is het onplezierig, of ontoelaatbaar? Welke kwaliteit verlang je in een relatie? Wanneer is het aantal contacten gering?
Persoonlijk
Het is allemaal persoonlijke interpretatie. Als er zoveel persoonlijke invulling zit in de definitie valt het meestal niet mee om het goed te meten. Dat is mogelijk de reden dat er zoveel verschillende cijfers gangbaar zijn. Bij Movisie, in het degelijke overzicht van “Wat werkt, dossier Eenzaamheid” lezen we in het volgende staatje dat gaat over 2016: in de groep van 65-74: 43,9 % eenzaam, waarvan 8,4 ernstig eenzaam.
Bij het CBS lezen we het volgende staatje in 2019 n dezelfde groep: 32,5% eenzaam, waarvan 7,8% ersntig eenzaam. Dat scheelt wel 3 jaar, maar ook wel veel in procenten. Er is weinig pijl op te trekken, maar het geeft een indicatie.
Positief
Gelukkig heeft van Tilburg, zoals hij aangeeft in zijn afscheidsinterview in de Volkskrant een positieve index gezien bij de oudere groep van 68 tot 77 jaar, namelijk een procentuele daling. Vanwege de vergrijzing is dat in absolute zin misschien geen vermindering van het aantal mensen, maar wel goed nieuws. Ouderen blijven langer gezond en actief, dat helpt natuurlijk. Meer maatschappelijke participatie wellicht.
Probleem
Neemt allemaal niet weg dat eenzaamheid een groot probleem blijft. Het is toch het gevoel van het oneindige zwarte gat. Hoe indringend is het idee van niet gezien worden, door niemand, alsof je niet bestaat. Het idee dat als je er niet bent er helemaal niks veranderd. Het is die bijna onweerstaanbare pijn die er voor zorgde dat de vondst van iemand in Rotterdam die 10 jaar dood in zijn huis had gelegen, een landelijke campagne tegen eenzaamheid in luidde.
Lied
Die leegheid is mooi verwoord in het nummer van John Prine: Hello in there: https://www.youtube.com/watch?v=OVhA01J0Zsg
Maria en ik, we praten niet veel meer, Ze zit en staart wat door het raam,
En al het nieuws is steeds hetzelfde, als een vergeten droom die we allebei kennen
Soms bel ik wat met Rudy, We werkten samen in de fabriek,
Wat kan ik zeggen als hij vraagt: “Nog nieuws?” “Nie veel en jij?” ”Nee, ook niet?”
Je weet dat oude bomen steeds sterker worden en oude rivieren wilder met de dag,
Oude mensen worden eenzaam en wachten op iemand, Die zegt: “Hallo daarbinnen, hallo”
Dus als je een keer over straat loopt en je ziet een paar holle oude ogen,
Loop ze niet gewoon starend voorbij, Alsof je ze niet ziet,
Maar zeg gewoon: “Hallo daarbinnen, hallo”
Ongeacht het exacte percentage van de ouderen die eenzaam zijn, of het nu een kwart is of een derde, het gaat over ongelooflijk veel mensen en….het is ontegenzeggelijk een chronische en dodelijke ziekte. Dat staat buiten kijf.
Pijnlijk
Daarmee is de opmerking van Theo van Tilburg in de Volkskrant dat de vele initiatieven die in de lokale setting worden genomen, nooit worden geëvalueerd, heel erg pijnlijk en bijna onuitstaanbaar. We doen ons best, maar we doen maar wat! Als er al gemeten wordt, dan blijkt dat het niet werkt. Een keer in de week samen eten, wil helemaal niet zeggen dat er betekenisvolle duurzame contacten worden opgebouwd die gewenst zijn.
Serieuzer
Het is niet dat we dan maar niets moeten doen, maar vooral dat we het veel serieuzer moeten nemen en degelijk onderzoek doen. Bovenal zullen we moeten beseffen dat eenzaamheid bij ouderen het gevolg is van een langdurend proces dat al start in de derde levensfase. Bijvoorbeeld met de angst om met regen of donkerte op de weg te gaan. Dat soort simpele dingen. Of met het plotseling wegvallen van een partner waar het hele sociale netwerk aan vast hing.
Besef
Het gaat over besef dat in de derde levensfase veel staat te gebeuren in het sociale netwerk. Dat er daarom hard gewerkt moet worden aan de kwetsbaarheid van dat netwerk. Het besef ook dat dat dan nog heel erg leuk is om daar mee aan de slag te gaan. Om ook na de werkzame periode nog steeds contact te hebben met jongeren, los van de eigen kinderen. Het besef dat je 20 jaar later niet meer de puf hebt om nog echt in dat netwerk te investeren.
Werkzaam
We weten dat preventie in deze zin een van de belangrijkste werkzame factoren is tegen eenzaamheid. En dat jonge ouderen daarin vaak zelf in de lead zijn.
Als we het probleem van eenzaamheid echt serieus willen nemen, zullen we ook met de vraag aan de slag moeten hoe we de mensen in de derde levensfase daar meer en beter over kunnen informeren en daarin kunnen inspireren.
Laten we hopen dat het gat dat van Tilburg achterlaat gevuld wordt met nieuwe hoogleraren die hier werk van gaan maken. Fingers crossed!
JongeOuderen.nl
Juli 2023
