Een andere kijk op vrijwilligerswerk
Een andere kijk op vrijwilligerswerk maakt een andere organisatie en opzet mogelijk. Niet de vrijwilliger zien als een sterke en krachtig type dat in zijn vrije tijd een hulpbehoevende van hulp voorziet. Het vrijwilligerswerk is veel meer een domein waarin mensen, in hun wederzijdse kwetsbaarheid, zoeken naar een manier om betekenis vol te kunnen zijn en betekenisvolle contacten te kunnen onderhouden. Pioniers van de derde levensfase passen daar prima in.
Andere aanpak
In een drietal interessante artikelen op de website van NOV (Platform Vrijwillige Inzet) en een inbreng in het tijdschrift Geron op komen Petra van Loon (SamenOuderWorden) en Laurine Blonk (Universiteit voor Humanistiek, Utrecht) aan het woord over het vrijwilligerswerk in de context van samen ouder worden. In een goed onderbouwd betoog bepleiten zij een andere benadering. Een benadering die een ander beleid vraagt en die volgens ons ook heel goed past bij de rol die (jonge) ouderen kunnen spelen in het antwoord op vergrijzing.
(Een terzijde:
‘vrijwilligerswerk’ en ‘vrijwilliger’ zijn termen waarvan wij hopen dat ze geleidelijk aan uit ons vocabulaire verdwijnen, net zoals termen als ‘hoger opgeleid’ en ’minder bedeeld’. De term ‘vrijwilligerswerk’ zet namelijk in een keer al het andere werk (=niet vrijwillig) weg als noodzakelijke kwaad of op zijn minst als een vervelende verplichting. Bovendien roept het nagenoeg direct het beeld op van de koffie rondbrengende hospice-hulp waardoor veel andere vormen van maatschappelijk relevante activiteiten die ‘om niet’ worden gedaan niet de aandacht krijgen die ze verdienen. Maar hopelijk kan de nieuwe benadering uiteindelijk ook een nieuwe naam te weeg brengen. )
Samenvatting
Het is niet gemakkelijk om de andere benadering kort en volledig samen te vatten. Dan toch maar een onvolledige poging hier gewaagd.
Het gangbare, stereotype beeld van de vrijwilliger in de context van ouder worden is: de vitale burger (derde levensfase) die in zijn vrije tijd een hulpbehoevende en kwetsbare (vierde levensfase) helpt. Dat beeld is niet correct. Kwetsbaarheid doet zich namelijk voor in alle levensfases, zeker ook in de derde. Door het wegvallen van de bestaande referentie kaders in het leven, kunnen mensen ontregeld en kwetsbaar worden. Het overkomt iedereen, hoort bij het leven en kan op veel verschillende manieren gebeuren: het wegvallen van naasten, stoppen met werken, verhuizen, opbreken van relaties et cetera. Mensen raken daarvan ‘in de war’ en moeten op zoek naar nieuwe kaders, nieuwe waarden en nieuwe betekenisvolle verbindingen.
Ondersteuning bij dit proces wordt traditioneel ingezet vanuit het idee van veerkracht. Even er doorheen en dan weer vooruit met de geit. Maar het besef dat deze vormen van ontregeling gewoon bij het leven horen kan ook ruimte bieden voor een andere benadering.
Sociale praktijken
Niet het stimuleren van veerkracht is daarbij het mantra, maar veel meer het ontwikkelen van sociale praktijken waarin deze zoekende mensen “tastend het zelfbeeld, de levenshouding, relaties en aspiraties” kunnen bijstellen. (Mattingly). Vrijwilligerswerk zou zo’n sociale praktijk kunnen zijn, een soort experimenteerruimte om een nieuwe route in het leven te vinden.
Hoewel wellicht wat abstract geformuleerd is het helder dat het een wezenlijke andere benadering is van het fenomeen van vrijwilligerswerk. Het wordt daarmee veel meer een collectieve actie om deze plekken te creëren, een brede maatschappelijke inspanning in tegenstelling tot het idee van een eenzijdige individuele activiteit om een ander te helpen. Essentieel is dat in het vrijwilligerswerk niet een antwoord wordt gezocht voor de ‘ontregeling’ maar dat er mogelijkheden worden gecreëerd voor mensen om zelf een omgang te vinden voor hun kwetsbaarheid.
Pioniers Derde levensfase
In deze gedachte past het idee dat jonge ouderen in de derde levensfase als pioniers deze levensfase samen gaan vormgeven, inrichten en daarmee een weg zoeken om hun maatschappelijke potentie kunnen ontwikkelen. In feite creëren zij daarmee een hele concrete sociale praktijk en daarmee een manier van omgaan met de kwetsbare elementen van deze levensfase.
Het idee van de pioniers van de derde levensfase kan heel concreet gemaakt kan worden in wijken en buurten. Men kan simpel weg mensen in de derde levensfase uitnodigen of uitdagen om hiermee aan de slag te gaan. De aandachtsgebieden zoals benoemd door JongeOuderen.nl kunnen als leidraad worden gezien voor het onderzoek in de wijk en voor het opzetten van allerlei activiteiten door de pioniers. Een eenvoudige professionele begeleiding in de aanvang kan er voor zorgen dat de pioniers planmatig en structureel leren werken, waardoor continuïteit is geborgd.
Binnen de verschillende activiteiten en ook in het organiseren en bedenken daarvan ontstaat dan een groot speelvlak voor de ouderen waarin zij elkaar kunnen ontmoeten en betekenisvolle relaties kunnen aangaan. Precies zoals de nieuwe benadering van vrijwilligerswerk voor ogen heeft.
JongeOuderen.nl
Juni 2021
